زید بن ثابت، از پدرى به نام ضحاک و مادرى به نام نوار در مدینه به دنیا آمد.
وقتى رسول خدا (ص) به مدینه هجرت کرد، او یازده سال داشت، و آن گاه که پدرش در جنگ بعاث کشته شد، او چهارده ساله شده بود.
زید کودک تازه مسلمانى بود، که در عین خردسالى، در برابر دستورهاى پیامبر اسلام سر تا پا گوش و اطاعت بود. وقتى شهر مدینه مرکز جدید اسلام در مخاطره گروههاى دشمن قرار گرفت، پیامبر و همه مسلمانان تصمیم گرفتند اطراف شهر خندق بکنند تا از نفوذ دشمن به داخل شهر جلوگیرى به عمل آید.
همه مسلمانان براى کندن خندق شرکت کردند، خود پیامبر (ص) نیز شرکت داشت و هر کسى مقدارى از زمینى را که سهمیه او تعیین گردیده بود، با تمام توان و با هر وسیله ممکن گودال مىکرد. زید هم که در جنگ خندق - سال پنجم هجرت - شانزده ساله شده بود، براى همکارى با مسلمانان حضور یافته بود، اما چون قدرت کلنگ زدن نداشت، خاکهایى را که دیگران کنده بودند از گودال بیرون مىریخت. پیغمبر (ص) یا مشاهده تلاش زید خرسند گردید و فرمود:
زید خوب پسرى است.
البته قبل آن هم زید ایمان و ارادت خود را به پیامبر (ص) نشان داد بود، در همان روزهاى ورود رسول خدا به مدینه و استقرار در خانه ابو ایوب انصارى اولین کسى بود که براى آن حضرت هدیه برد، زید بود.
زید مىگوید:
مادرم یک سینى را از نان و روغن پر کرد و من آن را براى پیامبر بردم و حضرتش برایم دعا کرد.
صداقت و درستکارى زید در پیشگاه پیامبر تا آنجا رسید، که پس از امام على (ع) او دبیر پیغمبر (ص) و نویسنده وحى بود و حتى نامههاى محرمانه رسول خدا را هم او مىنوشت.
زید مىگوید: رسول خدا فرمود:
نامه هایى براى من مىآید، که دوست نمىدارم هر کسى آن را بخواند، آیا مىتوانى عبرى بیاموزى؟ من این کار را قبول کردم و در مدت هفده شبانه روز زبان عبرى فرا گرفتم.
زید، علاوه بر نویسندگى براى پیامبر (ص) در حسابگرى و ریاضیات هم وارد بود، به همین جهت از سوى رسول خدا ماموریت یافت حساب و تقسیم غنائم جنگهاى: حنین و خیبر را انجام دهد. علم و دانش زید هم در سطح بالایى بود و او اخبار و احادیث زیادى از پیامبر (ص) بازگو کرده است.
مقام علمى و دانش و آگاهى زید به احکام اسلام در میان مسلمانان در آنچنان مرتبه بالایى بود، که هرگاه مىخواست سوار مرکبى شود، ابن عباس کهنسال براى او رکاب مىگرفت و مىگفت: با عالمان و دانشمندان باید اینگونه رفتار نمود و احترام آنها را حفظ کرد.
زید، در سال نهم هجرت در جنگ تبوک که رومیان علیه مسلمانان راه انداخته بودند شرکت داشت و از یاران مجاهد پیامبر (ص) محسوب مىشد، حتى در همان جنگ پرچم قبیله بنى مالک را که در دست عماره بن حزم بود رسول خدا آن را گرفت و به دست زید داد، عماره ناراحت شد و گفت:
مگر از من خظا و لغزشى سر زده است؟
رسول خدا (ص) فرمود: نه، بلکه قرآن حق تقدم دارد و زید از تو بیشتر قرآن حفظ کرده است.
زید بن ثابت به سال 54 هجرى در 65 سالگى در مدینه وفات کرد.
با سلام زحمت کشیدی مایل به تبادل لینک هستم